بارداری مرحله ای از زندگی یک زن است که در آن بدن دچار تغییرات گسترده می شود. این تغییرات تمام اعضای بدن ، هم اندام های داخلی و هم ظاهر فرد را در بر می گیرد. تغییرات پوستی در بارداری می تواند فیزیولوژیک و در سیر طبیعی حاملگی باشد، یا تغییراتی باشد که نشان دهنده عوارض در حین بارداری باشد. همچنین هر نوع تغییر پوستی که در اشخاص غیرحامله رخ می دهد نیز می تواند در حین بارداری در مادر رخ دهد. تغییرات فیزیولوژیک بارداری را می توان در پوست، مو، ناخن و حتی حفره دهان مشاهده کرد. گرچه همه زنان باردار تغییرات مشابهی را مشاهده نمی کنند. خلاصه این تغییرات در جدول زیر بیان شده است. عوامل هورمونی مختلفی مسئول این تغییرات پوستی هستند. هورمونهای مترشحه از جفت و هورمونهای مختص بارداری در این دوران موجب افزایش استروژن و پروژسترون و اندروژن ها در خون می شود. همچنین افزایش سایز لوب میانی غده هیپوفیز و افزایش هورمون تحریک کننده ملانوسیت و نیز تولید پرواُپیوملانوکورتین توسط جفت و نیز نوروتروپین ها و نوروپپتیدها از سلول های تروفوبلاست مسئول این تغییرات فیزیولوژیک هستند.

تغییرات فیزولوژیک حاملگی

تغییرات رنگ پوست

90% زنان حامله در طول دوره بارداری دچار تیرگی در نواحی از پوستشان می گردند. این امر احتمالا به دلیل رسوب ملانین (رنگدانه های پوستی) در سلول های ماکروفاژ واقع در اپیدرم و درم می باشد. عوامل موثر در این مسئله افزایش سطح هورمون محرک ملانوسیت melanocyte stimulating hormone MSH ، اثر استروژن بر سنتز ملانین، و نیز اثر هورمون آزاد کننده کورتیکوتروپینcorticotropin releasing hormone  بر ملانوسیت هاست. این تیره شدن پوست از ماه های ابتدایی بارداری خود را نمایان می سازد و در زنان سبزه و نژاد های تیره تر و در مناطقی از بدن که پوست تیره تر دارن، مثا هاله پستان، مناطق تناسلی و اطراف ناف بیشتر اتفاق می افتد. همچنین مناطق چین دار بدن مثل زیر بغل و داخل چین کشاله ران نیز مستعد تیره تر شدن هستد. این تیرگی را در اسکارهای پوستی تازه نیز در بارداری می توان مشاهده کرد. در قسمت پایین و میانی شکم و در خط وسط نیز ممکن است پوست تیره تر شود که به آن  linea nigraخط سیاه می گویند. این تیرگی ها پس از پایان بارداری خود به خود برطرف می شوند و نیاز به اقدام خاصی جهت برطرف کردن ندارند.

همچنین بیش از نیمی از خانم های باردار متوجه لک ها و تیرگی هایی در صورت خود می شوند که بیشتر بر روی گونه ها، چانه و پیشانی نمایان می شود و به آن ماسک حاملگی یا کلاسما یا ملاسما chloasma or melasma  می گویند. در ایجاد ماسک حاملگی ، علاوه بر عوامل هورمونی بارداری، نور ماوراء بنفش خورشید نیز با تحریک ملانوسیت ها نقش دارد. بنابراین می توان با پرهیز از قرار گرفتن در نور مستقیم یا طولانی مدت خورشید و نیز استفاده از کرم های ضد آفتاب مناسب و مخصوص حاملگی، شدت این لکه ها و ماسک حاملگی را کاهش داد. شرایط ضد آفتاب مناسب برای دوران حاملگی در ادامه توضیح داده خواهد شد.

تیره شدن پوست و لکه های حاملگی معمولا پس از خاتمه بارداری از بین رفته یا کاهش می یابد. ولی در یک سوم مادران تولید بالای ملانوسیت حتی تا 10 سال پس از حاملگی نیز ممکن است باقی بماند. همچنین قرص های جلوگیری از بارداری خوراکی که حاوی هورمون های جنسی هستند نیز می توانند باعث ایجاد لک های مشابه حاملگی یا تشدید تیرگی لک هایی که از حاملگی قبلی باقی مانده اند شود. بنابراین در خانم های مستعد لک پس از حاملگی بهتر است از این قرص ها استفاده نشود و جهت جلوگیری از روش های مکانیکی بهره گرفته شود. در صورتی که علی رغم رعایت تمام اصول، لک های تیره پس از حاملگی در صورت باقی ماند جهت برطرف کردن آنها پس از اتمام بارداری می توان از لایه بردارهای شیمیایی مثل محصولات موضعی حاوی هیدروکینون، ژل یا کرم های حاوی ترتینوئین، و یا کرم های حاوی آزلائیک اسید  یا روش هایی مثل لیزر استفاده کرد.

ترک های پوستی یا استرچ مارک ها یا استریاها striae gravidarum

با افزایش تدریجی وزن و بزرگتر شدن شکم در طول بارداری، پوست بدن کشیده می شود. ترکیب این کشیدگی پوست و اثر هورمون های بارداری ، باعث می شود تا به تدریج از نیمه دوم بارداری خطوط صورتی رنگی در نواحی تحت کشش پوست به وجود آید. این خطوط استریا نامیده می شود و از نظر بافت شناسی به دلیل سازماندهی و ساختمان مجدد شبکه فیبرهای الاستین در لایه درم پوست ایجاد می شود. این ترک ها بیشتر بر روی شکم و گاهی بر روی سینه ها، قسمت های فوقانی بازو و باسن ایجاد می شوند. به نظر می رسد عوامل نژادی و ژنتیکی در ایجاد این خطوط نقش دارند. این خطوط در اینتدا به صورت باندهای آتروفیک صورتی، ارغوانی یا بنفش رنگ هستند که به تدریج و پس از حاملگی و با گذشت زمان به صورت خطوط آتروفیک بی رنگ باقی می مانند. تاکنون راه حل قطعی برای پیشگیری از ایجاد این خطوط یا درمان آنها یافت نشده است. برخی مطالعات به تاثیر نسبی استفاده از روغن های گیاهی مثل روغن نارگیل جهت پیشگیری از ایجاد استریا اشاره کرده اند. ولی نتیجه این تحقیقات هنوز قطعی نیست. به نظر می رسد در برخی افراد این خطوط به درمان با لیزر یا برخی محصولات موضعی پس از پایان حاملگی تا حدودی پاسخ می دهد.

خال Nevi

تمام افراد انواعی از خال های رنگدانه ای خوش خیم را دارا می باشند. در طی حاملگی به طور معمول به دلیل اثر هورمونها بر تیره تر شدن پوست، خال های پوستی نیز تا حدودی و به طور مختصر تیره تر می شوند، ولی تنها 6% از خال ها در طی حاملگی تغییر اندازه و قطر می دهند؛ 3% از آنها 1 میلی متر افزایش قطر و 3% دیگر 1% کاهش قطر پیدا می کنند. به طور معمول بزرگ شدن و تیره تر شدن مختصر خال ها در طول حاملگی نشانه ای از تغییرات به سمت بدخیمی نیست. ولی از آنجا که در طی حاملگی تغییر رنگ یا سایز زیاد و واضح خال ها ناشایع است، بنابراین در صورت تغییرات واضح در خال ها، بررسی بیشتر آن ها مورد نیاز خواهد بود.

زواید یا منگوله های پوستی skin tag

این زواید گوشتی به صورت خال های گوشتی کوچکی هستند که توسط یک پایه باریک به پوست متصلند. بسیاری از افراد به طور طبیعی این زواید را بر روی بدن خود دارند که ممکن است با افزایش سن تعداد آنها بیشتر شود. در زمان بارداری در اثر هورمونها ممکن است این زواید در بدن برخی افراد ایجاد شود که عمدتا در ناحیه گردن و گاهی در زیر بغل مشاهده می شود و اندازه آنها بسیار کوچک است. این زواید معمولا پس از پایان بارداری از بین می رود و نکته مهم عدم دستکاری خودسرانه آنها در منزل و توسط خود شخص است. در صورت باقی ماندن این زواید پس از پایان بارداری می توان با روش های شبه جراحی کوچک آن ها را برداشت.

تغییرات عروقی

در طی حاملگی به دلیل اثرات استروژن بر روی عروق کوچک، مقاومت عروق محیطی کاهش می یابد و در نتیجه عروق محیطی گشاد شده و جریان خون پوست افزایش می یابد. این مسئله سبب ایجاد حالت هایی شبیه پرکاری تیروئید در زنان حامله می شود. در نتیجهء افزایش جریان خون در کف دستها معمولا قرمزی و گرمی ایجاد می شود که به این حالت اریتم پالمار palmar erythema می گویند. که به صورت تغییر رنگ منتشر صورتی یا در تمام کف دست و یا محدود به تنار و هایپوتنار می باشد. اریتم پالمار در دو سوم زنان سفیدپوست و یک سوم زنان سیاه پوست دیده می شود و پس از زایمان به حالت عادی برمی گردد.

همچنین در طی حاملی در اکثر زنان سفیدپوست عروق ریز و جدیدی در سطح پوست ظاهر می شود که به خاطر شکلشان به آنها رگهای عنکبوتی spider hemangiomas می گویند. در مورد زنان سیه پوست این عروق فقط در 10% مواقع ایجاد می شوند و اکثر این زواید عروقی پس از حاملگی پسرفت می کنند.

تغییرات عروقی و هورمونی در طی بارداری می تواند سبب ناپایداری وازوموتور و در نتیجه ایجاد حالت گرگرفتگی صورت،  رنگ پریدگی، احساس سرد و گرم شدن، کهیر، تشدید پدیده رینود (در صورت وجود قبل از حاملگی) ، و حتی گاهی ضایعات پورپوریک روی ساق پاها شود. در ماه های آخر بارداری ممکن است خونمردگی های سطحی و لکه های تیره و خونریزی زیر پوستی دیده شود که در صورتی که تعداد آنها زیاد باشد مراجعه به پزشک و بررسی بیشتر نیاز است.

یکی از معضلات دوران بارداری که تا 55% زنان باردار را گرفتار می کند ایجاد عروق واریسی در اندام تحتانی است. واریس ها به صورت عروق تیره متورم و پیچ پیچ در اندام تحتانی دیده می شوند و در اثر افزایش فشار وریدی در عروق فمورال و لگنی ایجاد می شود که خود به سبب فشار رحمِ باردار به وجود می آید و معمولا در نیمه دوم بارداری دیده می شود. واریس ها ممکن است سبب احساس سنگینی، گرما، ورم، فشار یا درد شوند و با ایستادن زیاد و گرما و در اواخر  روز تشدید می شوند. شدت این ضایعات پس از زایمان کاهش می یابد ولی گاهی نیز از بین نمی رود که در این صورت باید پس از زایمان به درمان آنها مبادرت کرد. برای کاهش شدت این ضایعات توصیه می شود که فرد از سرپا ایستادن زیاد خودداری کند، پیاده روی کند، در طول روز چندین بار دراز کشیده پاها را بالاتر از بدن قرار دهد، و گاهی از جوراب های مخصوص واریس استفاده کند.

عوامل ایجاد کننده واریس ها و نیز تغییرات هورمونیِ مسبب یبوست در حاملگی، می توانند سبب ایجاد هموروئید گردند که شکایت عمده ای در حاملگی است. همچنین گاهی ممکن است شاهد تظاهر نادر و جدی تری به نام ترومبوز عروق عمقی بود که در 10% موارد می تواند منجر به صدمه دائم عروق تحتانی و حتی آمبولی ریه شود.

ضایعات دهانی

یک عارضه عروقی که در طی حاملگی می تواند آزاددهنده باشد ژِنژیویت حاملگی pregnanacy gingivitis یا التهاب لثه هاست که در اثر رشد عروق موکوسی و رشد سلول های فیبروبلاست است. این مسئله به دلیل افزایش استروژن و پروژسترون به صورت افزایش عروق و ترشح سلول های التهابی اتفاق می افتد. این مسئله باعث افزایش عروق و افزایش گلبول های قرمز از جداره عروق می شود که خود باعث قرمزی و تیره شدن و التهاب لثه ها می شود. این التهابات گاهی حتی دچار خونریزی می شود. ادم لثه ها باعث نرم شدن لثه، ضخیم شدن حاشیه لثه و افزایش بافت بین دندانی و در نتیجه ایجاد حفرات کاذب بین دندان ها می شود. این عارضه می تواند باعث ایجاد گرانولوم نیز شود. بهداشت بد دهان قبل از بارداری و بیماری های نسوج اطراف دندان و نیز فقر تغذیه ای پیش از بارداری احتمالا فاکتورهای مستعد کننده برای این پدیده هستند. به نظر می رسد ژینژیویت درمان نشده ممکن است با نتایج بد بارداری همراه باشد. هرچند این پدیده معمولا با رعایت مناسب بهداشت دهان و دندان کنترل شده و پس از بارداری نیز از بین می رود ولی در برخی موارد که با گرانولوم های بزرگ همراه است نیاز به برداشتن موضعی ضایعه می باشد هرچند عود شایع است.

تغییرات موها

در طی حاملگی فاز رشد موها (آناژن) نسبت به فاز استراحت مو (تلوژن) افزایش می یابد. در نتیجه در دوران بارداری رشد موها سریع تر می شود. هورمون استروژن باعث طولانی شدن آناژن می شود و موها دیرتر وارد مرحله استراحت می شوند و آندروژنها هم سبب بزرگتر شدن فولیکول های مو در مناطقی مثل صورت می شود. به همین دلایل موهای خانم ها در دوران حاملگی بلندتر و پرپشت تر می شود. اما متاسفانه با پایان حاملگی و یک تا 4 ماه پس از زایمان مقدار قابل توجهی از موها طی شستشو یا شانه کردن شروع به ریزش می کنند. این ریزش گاهی به حدی شدید است که کف سر نمایان می شود. این ریزش مو telogen effluvium نامیده می شود. خوشبختانه این ریزش مو خودبه خود برطرف می شود و رویش نرمال موها طی 6 تا 12 ماه اتفاق خواهد افتاد.

از آنجا که رویش مو توسط عوامل هورمونی مثل استروژن ، آندروژن ها، هورمون های تیروئید، گلوکوکورتیکوئیدها و پرولاکتین کنترل می شود، ممکن است در طی حاملگی یک هیرسوتیسم جزئی مشاهده شود و بدن اندکی پرموتر شود و موهای کرکی ضخیم تر و سیاه تر گردند. این مسئله معمولا طی چند ماه پس از زایمان رفع می شود. ولی در موارد شدیدتر که به همراه سایر علایم مردانه است باید علل دیگر هیرسوتیسم در اثر افزایش اندروژن ها مثلا در اثر تومورهای آدرنال یا کیست های تخمدان بررسی شود.

تغییرات ناخن ها

معمولا رشد ناخن ها در طی حاملگی سریع تر می شود. ولی این ناخن ها نرم و شکننده می شوند و شفافیت خود را از دست می دهند. ای ن مسئله درمان خاصی نیاز ندارد و پس از زایمان بهبود می یابد. گاهی یک خط تیره یا سیاه رنگ در درازای ناخن در دست زنان تیره پوست ممکن است ایجاد شود که melanonychia نامیده می شود و پس از خاتمه حاملگی پسرفت کرده و برطرف می شود.

درماتوزها و خارش های پوستی حاملگی

شکایت از خارش در حاملگی شایع است. در مطالعات دیده شده که حدود 1٫6 خانمهای باردار دچار خارش می شوند. علل خارش در دوران بارداری می تواند همان علل خارش در دوران غیر بارداری باشد، و یا ار بیماری های پوستی خارش داری باشد که مختص دوران بارداری است که در اصطلاح به آنها “درماتوزهای حاملگی” می گویند. به همین دلیل اگر خانمی در دوران بارداری دچار خارش بدن شود، چه این خارش همراه با ضایعات و بثورات پوستی باشد و چه همراه نباشد، باید به پزشک مراجعه کند تا علت آن مشخص شود. چرا که برخی از انواع درماتوز های پوستی نادر بیماری های جدی و گاه عارضه داری هستند. در زیر برخی از انواع درماتوزهای پوستی به طور خلاصه شرح داده می شوند.

خارش بارداری Pruritus Gravidarum

 این وضعیت در حقیقت یک نوع بیماری به حساب نمی آید، در حقیقت یک نوع کلستاز حاملگی است که به دلیل اختلال ترشح صفرای کبد اتفاق می افتد، در نتیجه میزان سرمی اسیدهای صفراوی افزایش می یابد و این اسیدهای صفراوی در درم پوست جایگزین می شود و این امر سبب خارش می شود. گرچه در تمامی زنان مبتلا به این نوع خارش افزایش اسیدهای صفراوی دیده نمی شود. این پدیده در 0.2% از بارداری ها دیده می شود. هورمونهای حاملگی، ژنتیک، اختلالات چربی خون و عوامل محیطی از جمله فاکتورهایی هستند که احتمال به وجود آمدن این حالت را تشدید می کنند. در این حالت در کنار خارش پوست می توان خراش های ناشی از خارش را بر روی پوست مشاهده کرد. برای درمان این حالت می توان از داروهای ضد خارش استفاده کرد و نیز باید خود کلستاز صفراوی را درمان کرد.

پاپول ها و پلاک های کهیری خارش دار حاملگی، یا جوش مختلف الشکل حاملگی Pruritic urticarial papules and plaques of pregnancy (PUPPP) / Polymorphic eruption of pregnancy (PEP)

این وضعیت شایع ترین درماتوز خارش دار مختص حاملگی است. در مطالعات دیده شده که در بین زنانی که در طی حاملگی مبتلا به انواع خارش بوده اند 50% از خارش ها از این نوع PEP بوده است. شیوع این حالت در بین کلیه حاملگی ها 0.5% است ولی در زنانی که تعداد بارداری های بیشتری داشته اند احتمال بروز این حالت بالاتر است به طوری که در زنان چندبارزا به 4% هم می رسد. همچنین احتمال بروز این پدیده در زنان سفیدپوست در حاملگی اول ویا در زنانی که جنین پسر داشته اند بالاتر بوده است. شکل ضایعه به صورت جوش های پوستی به شدت خارش دار است که در نیمه دوم حاملگی معمولا ظاهر می شود. محل ابتلا بیشتر در شکم و بالای ران است. به ندرت ضایعات ظاهر قرمز رنگ و وزیکولی پیدا می کنند و بسیار نادر است که در صورت، کف دستها دیده شوند. گاهی در حاملگی های بعدی نیز تکرار می شود.  بیشتر خانم ها به درمان با آنتی هیستامین های خوراکی، نرم کننده ها و کورتیکواستروئیدهای موضعی جواب می دهند و در 10% مواقع به استروئید خوراکی نیاز پیدا می کنند. در بیشتر موارد ضایعات درست قبل یا چند روز پس از زایمان برطرف می شوند ولی علائم ممکن است در 15-20% موارد برای 2-4 هفته پس از زایمان باقی بمانند.

خارش حاملگی یا درماتیت پاپولی Prurigo gestationis / Papular dermatitis

این حالت خود را با ضایعات کوچک و خارش دار که به سرعت پوسته پوسته می شوند خود را نشان می دهد. گاهی ضایعات بسیار شبیه محل گزش حشرات یا گال می باشند و اکثرا روی ساعد و تنه شایع تر است. این حالت معمولا در هفته های 25 تا 30 حاملگی ظاهر می شوند و ممکن است حتی تا 3 ماه بعد زایمان باقی بمانند. رخداد مجدد در حاملگی های بعدی شایع است. خارش با آنتی هیستامین های خوراکی یا کرم های کروتیکواستروئید موضعی کنترل می شود.

فولیکولیت خارش دار حاملگی Pruritic folliculitis of pregnancy

این عارضه که ایمپتیگو هرپتی فرم هم نامیده می شود معمولا در اواخر حاملگی دیده می شود و بسیار نادر است. این عارضه بسیار شبیه پسوریازیس پوسچولار است که با حاملگی همزمانی پیدا کرده است. ضایعات به شکل پوسچول یا تاوهای کوچک آبدار ولی استریلی است که در اطراف حاشیه یک پَچ قرمز رنگ شکل می گیرد و معمولا از فلکسور اندام ها شروع می شود. خارش شدید نیست و معمولا با تهوع و استفراغ و اسهال، تب و لرز، هاییپوآلبولینمی و هایپوکالمی شایع است. گرچه پوسچول ها در ابتدا استریل هستند ولی می توانند به طور ثانویه و در اثر پارگی عفونی شوند که منجر به سپسیس و تهدید بزرگی می شود. درمان به وسیله کورتیکواستروئید سیستمیک همراه با آنتی بیوتیک تراپی جهت عفونت ثانویه است. بیماری می تواند هفته ها تا ماه ها پس از زایمان نیز ادامه داشته باشد.

هرپس حاملگی Herpes gestationis

این بیماری یک بیماری پوستی غیرعفونی و غیر شایع است که ارتباط بیولوژیکی با عفونت ویروس هرپس ندارد. در اروپا به نام پمفیگوئید حاملگی شناخته می شود. شیوع بسیار نادر 1٫10000 تا 1٫50000 در حاملگی دارد. این بیماری با پارگی های تاول های پوستی اتوایمیون گسترده و بسیار خارش دار مشخص می شود که معمولا در سه ماهه سوم شروع می شود. قبل از اینکه تاول تشکیل شود این ضایعات می توانند شبیه ضایعات PUPPP به نظر آیند ولی پس از آن می توانند از پاپول های ادماتو و اریتماتو تا وزیکول ها و تاول های بزرگ متغیر باشند. بیشترین محل درگیری شکم و اطراف ناف و نیز اندامهاست. تشدید شدن و بهبود یافتن مکرر در طی حاملگی شایع است. در حاملگی بعدی بیماری مجددا عود می کند که معمولا بروز آن زودتر و شدیدتر است. به نظر بی رسد علت این بیماری ارثی و ژنتیکی است و آنتی ژن های دخیل در این بیماری با بیماری های اتوایمیون دیگر مث آدیسون، دیابت نوع I ، لوپوس، گریوز و تیروئیدیت هاشیموتو در ارتباطند. برای درمان معمولا کورتیکواستروئید موضعی و آنتی هیستامین خوراکی معمولا بی اثرند و درمان با پردنیزولون خوراکی انجام می شود. به دنبال زایمان و در اثر این بیماری برخی زنان دچار بیماری مزمن تاولی پمفیگویید می شوند. در مطالعات مختلف بر روی این بیماری رابطه ای بین این بیماری و زایمان زودرس و نوزاد با وزن کم تولد دیده شده است به خصوص اگر اگر بیماری در سه ماهه اول و دوم بارداری شروع شده باشد.

وضعیت برخی بیماری های پوستی

در دوران بارداری علاوه بر اینکه برخی بیماری های پوستی جدید (جدای از تغییرات پوستی مخصوص حاملگی) می توانند بروز کنند، وضعیت بسیاری از بیماری های پوستی نیز که از قبل وجود داشته اند ممکن است تحت تاثیر قرار گیرند.

یکی از حالت های پوستی که ممکن است تحت تاثیر بارداری قرار گیرد درماتیت آتوپیک است. این وضعیت در دوران بارداری ممکن است بهتر شود ولی سیر آن قابل پیش بینی نیست به طوری که در برخی افراد وضعیت برعکس بوده و بدتر می شود.

آکنه ممکن است تحت تاثیر حاملگی ایجاد یا تشدید شود. در عده کمتری برعکس بهبودی دیده می شود. مشکلی که در مورد آکنه در بارداری وجود دارد در مورد داروهای مصرفی برای درمان می باشد به طوری که درمان با تتراسایکلین یا ترتینوئیدها که در دوران غیر بارداری انجام می شود در دوران بارداری ممنوع و کنترا اندیکه است. در این موارد توصیه به استفاده از آنتی بیوتیک های موضعی غیرتراتوژنیک می باشد. در برخی مطالعات در درمان آکنه های شدید بارداری استفاده موضعی از بنزوئیل پراکساید پیشنهاد شده است.

بیماری پسوریازیس در بارداری ممکن است تغییر سیر نشان دهد. در 40% زنانی که از پیش از بارداری به این بیماری مبتلا بوده اند بیماری در دوران بارداری بهبودی نسبی پیدا می کند، در 40% بدون تغییر باقی می ماند و در 20% بدتر می شود. نتیجه حاملگی برای نوزاد در مادران مبتلا به این بیماری با افراد عادی تفاوتی ندارد و بیماری تاثیر منفی بر روی نوزاد ندارد ولی به نظر می رسد در مادر با سقط های مکرر، افزایش مزمن فشار خون و افزایش احتمال سزارین مرتبط است. مسئله اصلی در این بیماری نیز داروهای مورد استفاده در درمان است. در دوران حاملگی باید از درمان با مشتقات coal tar و برخی داروهای ایمونوساپرسیو سیستمیک مثل متوتروکسات پرهیز کرد.

هیدرآدنیت چرکی یک بیماری مزمن چیش رونده و التهابی پوست است که در اثر بسته شدن غدد عرق آپوکرین خود را با عدم تعریق و عفونت باکتریال در محل غدد عرق نشان می دهد. این بیماری در ارتباط با تاثیر هورمونها تشدید می شود و به همین دلیل پیش از بلوغ دیده نمی شود. به نظر می رسد در اثر بارداری این بیماری تشدید می یابد. درمان با کنترل عفونت با داروهای ضد میکروبی سیستمیک یا پماد کلیندامایسین است. بعضی زنان به درناژ جراحی و دبریدمان احتیاج پیدا می کنند.

اگر پمفیگوس برای اولین بار خود را در حاملگی نشان بدهد ممکن است با herpes gestationis اشتباه شود. مسئله مهم در این مورد تشخیص درست پمفیگوس است زیرا که حتی در صورت کورتیکواستروئیدتراپی، ریسک مرگ و میر در اثرِ سپسیسِ ناشی از عفونتِ پوستِ آسیب دیده 10% است.

ضایعات حاصل از نوروفیبروماتوز ممکن است در طی حاملگی از نظر ساز و تعداد افزایش یابند.

با توجه به تغییراتی که در اثر هورمون ها در سیستم دفاعی در دوران باردای به وجود می آید ، برخی بیماری های عفونی مثل قارچ های پوستی و زگیل ها در این دوران تشدید می شوند.

مصرف داروهای پوستی در زمان بارداری

مصرف برخی داروها در دوران بارداری به دلیل اثر سوء آنها بر روی جنین ممنوع است. هرچند تصمیم اساسی در این مورد به عهده پزشک است.

یکی از مهم ترین این داروها گروه تتراسایکلین است که در درمان آکنه استفاده می شود. از آنجا که مصرف این دارو در دوران بارداری می تواند باعث اختلال در رشد دندان ها و استخوان های جنین شود، استفاده از آن در دوران بارداری و شیردهی و نیز در کودکان ممنوع است.

داروی مهم دیگر ایزوترتینوئین یا آکوتان است که باعث اختلالات شدید در جنین می شود و مصرف آن در حاملگی به شدت ممنوع است و در صورت مصرف این دارو، پس از مصرف آخرین دوز تا 6 ماه نباید بارداری اتفاق بیفتد و در دوران مصرف باید از روش جلوگیری بارداری بسیار مطمئن استفاده کرد.

داروی مهم دیگر فیناستراید است که در درمان ریزش مو در آقایان استفاده می شود. این دارو نه تنها در زمان بارداری نباید استفاده شود بلکه خانم های حامله باید از دست زدن و لمس کردن آن نیز خودداری کنند.

در هر صورت در دوران بارداری برای استفاده از هر نوع دارویی حتما باید با پزشک مشورت شود.

مواد شیمیایی موجود در لوازم آرایشی بهداشتی که در دوران حاملگی باید از آنها پرهیز کرد

بیشتر خانم ها متوجه اهمیت تغذیه در دوران بارداری هستند و برای تامین مواد مورد نیاز جنین سعی در دقت بالا در انتخاب مواد غذایی دارند. همچنین در موارد بیماری و برای مصرف انواع داروها در دوران بارداری با پزشک مشورت می کنند. ولی بسیاری از زنان متوجه اهمیت ترکیبات مواد آرایشی و بهداشتی در این دوران نیستند. برخی از ترکیبات شیمیایی که در مواد آرایشی وجود دارند می توانند برای جنین بسیار آسیب زا باشد. به همین دلیل شناخت این ترکیبات و بررسی محصولات آرایشی در دوران بارداری از نظر دارا بودن این ترکیبات و در نتیجه پرهیز از آنها اهمیت زیادی دارد.

آلومینیوم کلراید هگزاهیدرات Aluminum chloride hexahydrate:

این ترکیب ماده اصلی موجود در ترکیبات ضد تعریق و مام هاست. بسیاری از اسپری ها و دئودورانت ها هم ترکیباتی از آلومینیوم را دار می باشند. در دوران بارداری باید تا حد امکان از این ترکیبات دوری کرد. حتی آنچه در طب سنتی ایرانی تحت عنوان زاج سفید شناخته می شود که خواص ضد تعریق دارد نیز دارای ترکیبات آلومینیومی است و باید در دوران بارداری اجتناب شود. برای یافتن این ترکیبات در محصولات آرایشی و بهداشتی باید به دنبال اسم “آلومینیوم کلراید هکزاهیدرات” یا “آلومینیوم کلروهیدرات” گشت. از آنجا که میزان تعریق در نواحی زیر بغل در دوران حاملگی افزایش می یابد و امکان استفاده از این محصولات ضد عرق و حتی خوشبوکننده های شیمیایی وجود ندارد، و از طرفی تزریق بوتاکس در دوران بارداری برای کاهش تعریق ممنوع است، توصیه می شود برای نظافت بیشتر و کم کردن بوی تعریق در حاملگی حمام کردن و  دوش گرفتن به دفعات بیشتری انجام شود و برای خوشبو کردن بدن از خوشبو کننده های طبیعی که شامل اسانس میوه ها و گیاهان می باشد استفاده شود.

بتا هیدروکسی اسید:

این ماده از نسل جدید لایه بردارهای پوستی پس از آلفاهیدروکسی اسیدها یا اسیدهای میوه است. به طور کلی لایه برداری از پوست در دوران حاملگی توصیه نمی شود و لایه برداری های شیمیایی با مواد قوی ممنوع است. بنابراین در این دوران باید از “سالیسیلیک اسید”، “3-هیدروکسی پروپیونیک اسید” ،”ترِتوکانیک اسید” و “تروپیک اسید” اجتناب کرد. در صورتی که پیلینگ غیر قابل اجتناب باشد باید از آلفاهیدروکسی اسیدهای ضعیف استفاده شود و نه بتاهیدروکسی اسید یا سالیسیلیک اسید.

ضد آفتاب های شیمیایی:

همانند سایر دوران های زندگی، استفاده از ضد آفتاب در دوران بارداری لازم است. علاوه بر این همان طور که در مورد کلاسما یا ماسک بارداری گفته شد، به دلیل تحولات هورمونی در حاملگی احتمال ایجاد لک های تیره صورت در اثر آفتاب اسزایش می یابد. همین مسائل استفاده از ضد آفتاب مناسب را در دوران بارداری اجتناب ناپذیر می سازد. اما بنابه مطالعات انجام شده مواد شیمیایی موجود در ضد آفتاب های شیمیایی در دوران بارداری با عوارضی باری جنین می تواند همراه باشد. ضدآفتاب ها به طور کلی براساس عملکردشان در جلوگیری از رسیدن نور خورشید به پوست به دو دسته ضد آفتاب های شیمیایی و فیزیکی تقسیم می شوند. بهتر است در دوران بارداری از ضد آفتاب فیزیکی (که نور خورشید را منعکس می کند) استفاده شود و از ضد آفتاب های شیمیایی که دارای مواد زیر در ترکیبات خود هستند اجتناب شود: آووُبنزن، هوموسالات، اُکتی سالات، اُکتوکریلن، اُکسی بنزُن، اُکستینوکسات، منتیل آنترانیلات، اُکستوکریلن. همچنین در انتخاب ضد آفتاب علاوه بر توجه به SPF که نمایانگر میزان قدرت جذب UVB است باید به شاخص قدرت جذب UVA که به صورت تعدادی ستاره بر روی محصول نشان داده می شود نیز توجه کرد.

دی اتانولامین (DEA):

این ماده که در لیست ترکیبات به صورت دی اتانول آمین، اُله آمید DEA، لورامید DEA و کوکامید DEA دیده می شود، به طور گسترده ای در انواع محصولات بهداشتی مثل شامپوها، نرم کننده ها، افتر شیو ها، مواد شوینده، صابون های مایع، مواد ظرفشویی، برخی کرم ها و حتی برخی ضد آفتاب ها و رنگ موها استفاده می شود. این ماده می تواند از طریق پوست جذب بدن شود و تاثیرات گسترده ای هم بر روی جنین و هم شخص سالم داشته باشد. ولی از آنجا که گستره استفاده از آن بسیار بالاست توصیه می شود تا حد امکان از موادی که حاوی این ترکیب هستند کمتر استفاده شود.

دی هیدروکسی استون (DHA):

ترکیبی است که در کرم های اتوبرنزه وجود دارد و گرچه در مورد اثر آن در حاملگی اختلاف نظرهایی وجود دارد ولی به نظر می رسد تنفس آن می تواند باعث آسیب به جنین شود.

فرمالدئید:

فرمالدهید ماده ای است که در طیف وسیعی از لوازم آرایشی به کار می رود و این ماده را می توان در مواد صاف کننده مو، برخی رنگ موها، لاک ناخن، چسب مژه، رژلب، رژ گونه و …. یافت. برای یافتن این ماده در لیست ترکیبات محصول باید به دنبال نام های زیر بود: فرمالدئید، کواترنیوم-15، دی متیل دی متیل DMDM، هیدانتوئین، ایمیدازولیدینیل اوره، دیازولیدینیل اوره، سدیم هیدروکسی متیل گلیسینات، 2-برومو-2-نیتروپروپان-1و3-دیول (=بروموپُل). به نظر می رسد در صورت استفاده غلظت های بالای این ماده باعث آسیب های گسترده ای در جنین شود.

هیدروکینون:

هیدروکینون یک ماده روشن کننده پوست است که توسط متخصصان پوست به عنوان لکه بر در پوست های دارای لک تجویز می شود. با وجود اینکه خواص روشن کننرگی هیدروکینون بسیار قوی است ولی جدیدا خاصیت سمی و سایتوتوکسیسیته آن بسیار مورد توجه قرار گرفته است. این ماده در برخی مطالعات دیده شده که در شکل موضعی خود تراتوژن می باشد و باعث اختلالات متعدد در جنین از جمله اختلالات سیستم عصبی می شود. هرچند دانشمندان درباره این مسئله هنوز در حال مطالعه می باشند. اگر در ترکیبات یک محصول هرکدام از نام های زیر باشد به این معنی است که آن محصول حاوی هیدروکینون است. این نام عبارتند از: هیدروکینون، ائیدروکینون، کوئینول 1و4 دی هیدروکسی بنزن، و 1و4هیدروکسی بنزن.

پارابن:

پارابن ماده ایست که به وفور در انواع مواد آرایشی و بهداشتی یافت می شود. در حقیقت این ماده ایست که به محصولات زیبایی اضافه می شود که به عنوان محافظت کننده مانع رشد میکروب ها در محصولات زیبایی شود و باعث دوام محصولات آرایشی می شود. این ماده را می توان تحت نام های پروپیل یا ایزوپیوپیل یا بوتیل یا ایزوبوتیل یا متیل پارابن در لیست محتویات بسیاری از مواد بهداشتی مخصوص موها، اسپری های معطر، مرطوب کننده ها، رژ لب، ریمل، کرم های صورت، ضد آفتاب، دئودورانت ها و …..یافت. حتی در برخی محصولات برای اشاره به وجود پارابن تنها به ذکر واژه “نگهدارنده” اکتفا می شود. خوشبختانه به دلیل عوارضی که پارابن بر روی بدن همه افراد می تواند داشته باشد هم اکنون تولید محصولات زیبایی بدون استفاده از پارابن رایج شده که بر روی آنها واژه “بدون پارابن paraben free” قید می شود و توصیه به استفاده از این نوع محصولات در طول بارداری شده است.

فتالات:

فتالات ماده ایست که در برخی عطرها و نیز لاک ناخن و گاهی رژ لب یافت می شود. ولی نکته مهمتر در مورد این محصول این است که گاهی خود محصول آرایشی دارای فتالات نمی باشد بلکه تیوب یا ظرف نگهدارنده آن حاوی این ماده است، زیرا فتالات ماده ایست که برای انعطاف پذیر کردن ظرف نگهدارنده محصولات استفاده می شود. از این رو این ماده علاوه بر محصولات بهداشتی در بسیاری از لوازم و ابزار مورد استفاده در زندگی امروز دیده می شود. غلظت بالای این محصول در بدن مادر می تواند باعث اختلالات هورمونی و ناهنجاری های اندام جنسی در جنین شود. برای شناخت این ماده در ترکیبات یک محصول باید به عنوان های “دی اتیل فتالات” یا “دی بوتیل فتالات” در ترکیبات محصول دقت کرد. همچنین اگر ظرف یا تیوپ نگهدارنده محصول نرم و انعطاف پذیر باشد احتمالا دارای فتالات می باشد. خوشبختانه هم اکنون محصولات “فاقد فتالات” یافت می شود که این عنوان بدون فتالات بر روی آنها درج شده است.

رتینول:

رتینول و سایر ترکیبات مشابه آن مشتقات متنوع ویتامین A هستند که در علم پوست کاربردهای متنوعی دارند و از معروف ترین کاربردهای آنها در درمان آکنه های شدید می باشد. ولی نکته بسیار مهم این است که رتینول و ترکیبات مشابه آن مثل رتینوئیک اسید، رتینیل پالمیتات، رتینالدهید، آداپالن، ترتینوئین، تازاروتن و ایزوترتینوئین، در دوران حاملگی و برای جنین بسیار مضر و تراتوژن هستند و بارداری تا 2 ماه پس از استفاده از آنها ممنوع است. داروی آکوتان جزء این گروه می باشد. همچنین توصیه شده فرم موضعی این مواد نیز در دوران بارداری استفاده نشود. آنچه مهم است و گاهی مورد غفلت قرار می گیرد این است که بسیار از کرم های ضد پیری و ضد چروک و برخی مرطوب کننده ها نیز دارای انواعی از رتینول هستند. بهتر است در دوران بارداری با توجه داشتن به محتویات کرم مرطوب کننده از کرم های دارای رتینول پرهیز شود.

تیوگلیکولیک اسید:

این ماده که تحت عنوان های “استیل مرکاپتان” ، “مرکاپتواستات” ، “مرکاپتو استیک اسید” و ” تیووانیک اسید” نیز نامیده می شود در کرم ها و محصولات موبر و زدایش موی زاید استفاده می شود. برخی مطالعات نشان می دهند این ماده می تواند مشکلات و حساسیت هایی را در دوران بارداری ایجاد کند، هرچند در این مورد اختلاف نظرهایی وجود دارد.

تولوئن:

تولوئن ، که نام علمی آن متیل‌بنزن یا فنیل‌متان می باشد، مایعی است که از قطران زغال سنگ به دست می آید و در صنایع رنگ به عنوان حلال استفاده می شود. در صنعت زیبایی این ماده از حلال ها و از ترکیبات تشکیل دهنده لاک ناخن است. تماس با تولوئن هنگام تکامل جنين طي بارداري، موجب اختلال رشد دستگاه عصبي مي شود.

بنابراین در طی بارداری به شرطی که به ترکیبات مواد آرایشی توجه داشت و از ترکیبات مضر دوری کرد، می توان آراسته بود و از مواد بی خطر استفاده کرد. در دوران بارداری توصیه به پرهیز از تزریق بوتاکس یا فیلرها و ژل شده است. پیلینگ های شیمیایی را هم باید در دوران بارداری فراموش کرد. کرم های حاوی رتینول ، ترتینوئید، رزولسینول، سالیسیلیک اسید و سایر بتاهیدروکسی اسیدها را جهت درمان آکنه ها یا لک های بارداری نباید استفاده کرد. ولی می توان از آلفاهیدروکسی اسیدهای ضعیف استفاده کرد. در صورت استفاده از رژ لب یا رژ گونه یا لاک ناخن باید از رده های مخصوص بارداری استفاده شود که فاقد سرب و سایر مواد مضر باشند. بهتر است از ضد آفتاب های شیمیایی پرهیز شود. از مام های ضد عرق استفاده نشود و به جای آن از عصاره طبیعی گیاهان استفاده شود. هرچند مضراتی برای لیزرهای پوستی در دوران بارداری دیده نشده است ولی توصیه عقلانی متخصصان استفاده نکردن از آنهاست. خوشبختانه هم اکنون اکثر مارک های لوازم آرایشی، چه برندهای خارجی و چه برندهای معتبر ایرانی، در بین محصولات خود خط های مخصوص محصولات دوران بارداری تولید کرده اند که برای استفاده در این دوران بسیار مناسب می باشند. همچنین در صورت توانایی اگر از محصولات ارگانیک استفاده شود می توان جلوی بسیاری از مضرات را گرفت.

مسئله مهم دیگر در دوران بارداری استفاده از رنگ مو در این دوران است. هرچند بین مطالعات مختلف در این زمینه اختلافاتی وجود دارد ولی اکثر محققان معتقدند که در دوران بارداری به هیچ عنوان نباید از رنگ های شیمیایی برای رنگ کردن موها استفاده کرد، زیرا علاوه بر بسیاری از مواد مضری که در بالا نام برده شد و در رنگ موهای شیمیایی وجود دارد، اکثر این رنگ ها حاوی آمونیاک است که از طریق پوست سر جذب می شود و می تواند باعث اختلالات جنینی شود. پس بهتر است موها در طی بارداری یا رنگ نشوند یا از رنگ های طبیعی مثل حنا استفاده کنید.

چنانچه گفته شد بارداری بر روی تمام بدن تأتیر می گذارد.با نزدیک تر شدن به انتهای بارداری به تردیج شکم بزرگ شده و فرد احساس سنگینی پیدا می کند. حجم پستان ها بزرگ شده حالت افتاده پیدا می کند. واریس پاها و ورم آنها احساس سنگینی در پاها ایجاد می کند. پوست کشیده شده استریا بر روی آن ایجاد می شود که ممکن است برای همیشه باقی بماند. لک های حاملگی بر روی صورت و خارش حاملگی می تواند فرد را کلافه کند. تمام این عوامل ممکن است در بارداری برای فرد ناخوشایند به نظر برسد ولی استراحت و مراقبت های شخصی در طی 9 ماه می تواند حتی این مرحله را به مرحله ای دلنشین تبدیل کند.

از آنجا که در زمان بارداری غدد عرق فعال تر می شوند و فرد به طور کلی بیشتر عرق می کند، از طرف دیگر فعال تر شدن غدد چربی نیز باعث چرب تر شدن پوست می شود و این 2 عامل در کنار هم باعث افزایش نیاز به شست و شوی بدن و استحمام می شود. بنابراین بهتر است در طی این دوران به جای استفاده از مواد شیمیایی ضد تعریق، مرتب حمام کرد. البته باید سعی شود طول مدت استحمام زیاد نباشد و از آب ولرم برای استحمام استفاده شود. با نزدیک شدن به انتهای بارداری و افزایش سایز شکم و بالا رفتن وزن، بهتر است مادر در حمام تکیه گاه داشته باشد تا مانع زمین خوردن او شود. استفاده از وان مانعی ندارد فقط باید توجه داشت در صورت پارگی کیسه آب یا ترشحات آبکی زیاد نباید از وان استفاده شود زیرا ریسک عفونت رحم و مشکلات بارداری و نوزاد را افزایش می دهد. همچنین در بارداری ترشحات تناسلی اندکی بیشتر می شود که استحمام برای برطرف کردن بوی ناخوشایند مفید است. ولی در صوذتی که ترشحات بسیار زیاد یا بسیار بدبو باشد باید حتما به پزشک مراجعه شود.